|
در فارسي ِ گونه ي ِ طبس ِ گيلکي ( جنوب ِخراسان ) واژه ي «
سکنگور/ سگنگور
» ِ فارسي ِ رسمي که برابر ِفرهنگ ها ، ترکيب ِ « سگ + انگور » است ؛ و
معادل عربي ِ آن ، که « عنب الثعلب » ( = انگور ِ روباه ) باشد ، اين را
تأييد مي کند ! – به صورتِ « اسپکنگور /espe/akangûr » باقي مانده ؛ و اين
مورد ِ زباني ِ بسيار مهم و ارزنده اي است .
ملک الشّعرا بهار ، در سبک شناسي ، ج 1 ص 5 [ از هرودوت ] نقل کرده که
سپاکو ، به زبان ِ مادي « سگ ِ ماده » را گويند – و اين ، نام ِ دايه ي ِ
کورش ِ اوّل بوده است . و يکي از رجال ِ آن زمان نيز سپاکا نام داشته ، که
واژه ي ِ نرينه ي « سپاکو » باشد . و نيز در حاشيه آورده که : سگ و سپاه در
معني يکي است و هردو به معني ِ شجاع و جنگجوست و روس ها به سگ « سپاکا » مي
گويند ، و نيز« سپاک » به معني ِ سگ در روستاهاي ِ اصفهان هنوز زبانزد است
( و به استناد ِ « ايران ِ باستان / ج 1 ص174 » مي افزايد : ) و همچنين يکي
از سرداران ِ سکا ، که معاصر ِ ماد بوده نامش سپاکا بوده است .
جاي ِ هيچ ترديدي نيست که جزء ِ نخست ِ واژه ي ِ
اسپکنگور ِ گويش ِ طبس همين «
سپاک » است که آن را واژه اي مادي شناخته اند :
اسپاک + انگور .
۩۩
اينجا لازم است به دو واژه ي ِ ديگر نيز اشاره اي داشته باشم ؛ و اين هر دو
، نام ِ روستا ست :
1- اسپهک / espahk : روستايي در ميانه ي ِ طبس و ديهوک . ( متأسّفانه -
گُمان مي کنم – در اين اواخر ِ پيش از 57 ، عرب زدگي ِ ادارات ِ شاهنشاهي
اين نام را از صورتِ صحيح ِ آن ، که تلفّظ ِ عمومي ِ خود ِ ما مردمان ِ
منطقه نيز بوده ، به اصفهک تغيير داده و طي ِ تابلوها و مکاتبات ِ رسمي ِ
اداري ، آن را به زبان ِ مردم ِ محلّي نيز وارد کرده ؛ که همچنان و شش قبضه
تا به امروز ادامه يافته است ! )
2- اسپاک / espâk روستايي در ميانه ي ِ طبس و بشرويه . ( اين را هم به
اسفاک / اصفاک بدل کرده اند ! ) (1)
احتمال بسيار هست که اين دو نيز همان « سپاک » بوده باشد ؛ بلکه مي توان در
آن بي گُمان بود !
۩۩
نکته :
درين يک چند کتابي که به دسترس دارم جستجويي کردم و اين واژه [ سپاک ] را
نيافتم : لغت فرس ، صحاح الفرس ، ... ، لغت نامه ، فرهنگ ِ معين . نيز در
متن هاي ِ فارسي که تا کنون خوانده ام به چنين واژه اي برنخورده ام . در فرهنگ ِ کوچک ِ زبان ِ پهلوي تأليف ِ استاد مکنزي هم نيست . « سگ » در متن
هاي ِ پهلوي گويا تنها به وجه ِ هزوارش : KLBA آمده ( رک : مکنزي ؛ و واژه
نامه ي ِ ارداويراف نامه ، از دکتر عفيفي ) ؛ که با کلب عربي از يک واژه
است .
اگر چه کاملا ً پذيرفتني است که واژه اي مادي از طريق ِ پارسي ِ هخامنشي ، يا
واسطه هاي ِ ديگر و بعدي ، تا جنوب ِ خراسان رسيده و در آن از روزگاراني
دور تا به امروز تقريباً تندرست بر جاي مانده باشد ؛ با اين همه ( با در نظر
گرفتن ِ موقعيت ِ جغرافيايي ِ طبس ، و گويش ِ آن که با گويش هاي ِ شرقي و
شمال ِ شرقي ايران ِ بزرگ پيوسته است ؛ و همچنين فقره ي ِ نام ِ آن سردار ِ
سکايي ، که بهار يادآور شده ) اين حدس نيز درخور ِ تأمّل و پيگيري است که :
ممکن است به خلاف ِ آنچه گفته شده ، اين واژه ، نه اصل ِ
مادي ، که اصل ِ سکايي داشته بوده باشد . ( و اينجا بايد توجّه داشت که مردماني که بعد ها
در سرزمين ِ ماد جاگير شده اند ، و سکاييان ِ نزديک ، هر دوان از آرياييان مي
بوده اند . )
۩۩
حدّ ِ من ، اينجا تمام مي شود . داوري ، و بحث ِ بيشتر به عهده ي ِ اهل ِ
فند است : دانايان ِ زبان هاي ِ کهن ِ ايراني .
نام ِ شهرها و روستاهاي ِ ايران همه مهم و نيازمند ِ پژوهش ِ جدّي است ، و
نام ِ شهرها و روستاهاي ِ خراسان ِ بزرگ بيشتر ؛ و از آن ِ طبس و پيرامون
ِ آن بيش از بيش !
اين را نه از روي ِ علاقه به زادگاه ، که از روي ِ « علم ! » مي گويم ؛ علم
به اين که در اين گوشه ي ِ محصور در کوير ، بسيار چيزها – و از همه مهم تر :
گونه هاي ِ زباني ِ منطقه – هنوز بوي ِ پيش از اسلام مي دهد !
8/3/82 و 13/2/83
مهدي سهرابي
مشخّصات ِ منابع و مراجع :
|
